Сонейка

Сонца-сонейка свецiць ласкавае.

Пакажы ўсё на свеце цiкавае!

Горы, рэкi, азёры, палетачкi –

Яны ўсе твае родныя дзетачкi.

Мы чакаем цябе з кожнай ранiцай.

Без цябе не пяецца, не марыцца.

Выстаўляем жывоцiкi, носiкi

Пад твае залатыя валосiкi.

Хмарка хоча закрыць цябе, хмурыцца.

I становiцца цёмнаю вулiца.

Гэтак сонейка з намi вiтаецца,

Падмiргне i за хмарку схаваецца.

Сонца-сонейка! Свецяць праменьчыкi.

Як патрэбны твае нам струменьчыкi !!!

(Якуб Колас)

Як лета ўбярэцца...

Як лета ўбярэцца ў поўную меру,


Глядзіш, і рака закрасуе тады —


Зялёныя, гострыя шаблі беру


Праб'юцца да сонца з збуцвелай вады.



Лаза распушыцца, лаза асмялее,


Глядзіш — па калені ў сцюдзёнцы стаіць.


А колькі ліхтарыкаў — белых лілеяў —


Пад вечар на соннае плыні гарыць!



А выплыве месяц — да дна працінае,


Нібы не каменьчыкі — срэбра на дне;


А выскачыць рыбка, як свечка заззяе,


Пялёхне... Аж сэрца тваё ўскалыхне!

(Пятрусь Броўка)

Пралеска

Вера Вярба

Белыя бярозы 
Спалі на узлеску, 
Як сваю галоўку 
Узняла пралеска. 
Тоненькую ножку 
З-пад пярыны белай 
На зямлю пралеска 
Ставіла нясмела. 
А снягі наўкола — 
Ні канца ні краю, 
Страшна стала кветцы: 
«Я адна — жывая!» 
Кажа зверху сонца: 
«Зорачка лясная, 
З новым нараджэннем 
Я цябе вітаю!» 
Белыя бярозы 
Разам зашапталі: 
«Мы цябе, пралеска 
Ўсю зіму чакалі». 
І старая елка 
Голасна ўздыхнула: 
«Лета надыходзіць, 
А зіма мінула». 
 

Вайна вясны з зімою

Цетка (Аляізія Пашкевічанка)

Пасварыліся вясна з зімою і пачалі адна другой на злосць рабіць. Зіма гоніць снег, а вясна — дождж, зіма паўзе з марозам, вясна лезе з адлігаю, і йзноў няма парадку. Цярпелі людзі, цярпелі, а пасля давай рабіць, давай радзіцца, па чыёй тут старане ім стаць. Адны казалі: «Мы яшчэ не вымалацілі збожжа, не навазілі дроў, не адпачылі пасля летняе работы, хай пабудзе зіма». Другі йзноў крычалі: «Вон зіму! яна нас памарозіць; мы і так лапці патапталі, кажухі абдралі. Досіць нам яе; хочам вясны». І няведама, як то яно прайшло б на тым сходзе, каб не ўвайшоў старэнькі старац і не пачаў жаліцца на зіму.

Вушы ў яго былі адмарожаны, рука пакрэпла*, світка падзертая, сам ён дрыжэў ад сцюжы. Убачыўшы старца, увесь сход закрычэў у адзін голас: «Не хочам зімы! Хай вясна йдзе да нас». Бедная зіма заплакала горка на людзей; слёзкі яе цяклі з стрэх, білі па шыбах, разліваліся па зямлі, сцякалі ў лужы, з лужаў у рэчкі, з рэчак у моры, з мораў у акіяны.

А вясна смяялася, строілася ў краскі, гарцавала па палёх, песцілася па садох, пяяла з птушкамі, цалавалася з дзеткамі, аж пакуль не пасварылася з летам.

інфармацыю падрыхтавала Гарашчанка Т.В.

Едзе восень

Валянцін Рабкевіч

Змоўкла наваколле,

Лес адгаманіў.

Едзе восень полем

На рабым кані.

А за сінім борам —

Я разгледзеў сам —

Сядзе ў санкі скора

Белая зіма.

Матуліны рукі

Вера Вярба

З маленства яны нас

Да сэрца гарнулі,

Пяшчотныя, добрыя

Рукі матулі,

Што з ранку працуюць

Няспынна і лоўка —

Дачушку накормяць,

Прычэшуць галоўку,

Кашулю пашыюць,

Правераць задачу

I сына суцешаць,

Калі той заплача.

Матуліны рукі

Нас цешаць, галубяць,

Так шчыра, як маці,

Ніхто нас не любіць.

Матуліны рукі —

Адзіныя ў свеце,

Шануйце, любіце

Заўсёды іх, дзеці.

Лiстапад

Янка Купала

З буйных ліп і бяроз

Лісты валяцца.

Між павалаў і лоз

Рассыпаюцца.

Шапацяць, шалясцяць

Залацістыя,

Увысь галінкі глядзяць

Пусталістыя.

Лёгкі хлеб

Касіў на лузе касец. Змарыўся і сеў пад кустом адпачыць. Дастаў торбачку, разьвязаў і пачаў есьці. 
Выйшаў зь лесу галодны воўк. Бачыць — касец пад кустом сядзіць і нешта есьць. Падыйшоў да яго воўк: 
— Ты што ясі, чалавеча? 
— Хлеб, — адказвае касец. 
— А ён смачны? 
— Дзіва што смачны! 
— Дай мне пакаштаваць. 
— Калі ласка! 
Адламаў касец кавалак хлеба і даў ваўку. 
Спадабаўся ваўку хлеб. Ён і кажа: 
— Хацеў бы я кожны дзень хлеб есьці, але дзе мне яго дастаць? Парай, чалавеча! 
— Добра, — кажа касец, — навучу цябе, дзе і як хлеб даставаць. 
І пачаў ён вучыць ваўка: 
— Перш-наперш трэба зямлю ўзараць... 
— Тады і хлеб будзе? 
— Не, брат, пачакай. Потым трэба зямлю забаранаваць... 
— І можна хлеб есьці? — замахаў воўк хвастом. 
— Што ты, пачакай яшчэ. Раней трэба жыта пасеяць... 
— Тады будзе хлеб? — аблізнуўся воўк. 
— Не яшчэ. Дачакайся, пакуль жыта ўзыдзе, халодную зіму перазімуе, вясной вырасьце, потым закрасуе, потым пачне наліваць зярняты, потым сьпець... 
— Ох, — уздыхнуў воўк, — вельмі ж доўга чакаць. Але цяпер-то ўжо я наемся хлеба ўволю! 
— Дзе там наясіся! — перапыняе касец. — Рана яшчэ. Спачатку сьпелае жыта трэба зжаць, потым у снапы зьвязаць, снапы ў бабкі паставіць. Вецер іх правее, сонейка прасушыць, тады вязі іх на ток... 
— І есьці хлеб буду? 
— Які нецярплівы! Спачатку трэба снапы абмалаціць, зярняты ў мяхі сабраць, мяхі ў млын завезьці, ды мукі намалоць... 
— І ўсё? 
— Не, ня ўсё. Муку трэба замясіць у дзяжы і чакаць, пакуль цеста падыдзе. Тады ў гарачую печ пасадзіць. 
— І сьпячэцца хлеб? 
— Але, сьпячэцца хлеб. Вось тады і наясіся яго, — скончыў касец навуку. 
Задумаўся воўк, потым пачухаў лапай патыліцу і кажа: 
— Не! Гэтая работа занадта марудная і цяжкая. Лепш парай мне, чалавеча, як лягчэй яду здабываць. 
— Ну што ж, — кажа касец, — калі ня хочаш цяжкі хлеб есьці, параю табе лёгкі. Ідзі на выган, там конь пасецца. 
Пайшоў воўк на выган. Убачыў каня: 
— Конь, конь! Я цябе з'ем. 
— Што ж, — кажа конь, — еш. Толькі спачатку здымі з маіх ног падковы, каб не ламаць табе зубы аб іх. 
— І то праўда, — згадзіўся воўк. 
Нахіліўся ён падковы здымаць, а конь як стукне яму капытом у зубы... 
Перакуліўся воўк ды ходу. 
Прыбег да рэчкі. Бачыць — на беразе гусі пасуцца. "Ці ня з'есьці мне іх?" — думае, потым і кажа: 
— Гусі, гусі! Я вас з'ем. 
— Што ж, адказваюць гусі, — еш. Але спачатку зрабі нам адну паслугу перад сьмерцю. 
— Якую? — пытаецца воўк. 
— Пасьпявай нам, а мы паслухаем. 
— Гэта можна. Сьпяваць я — мастак. 
Сеў воўк на купіну, задраў галаву і давай выць. А гусі крыльлямі — мах, мах! Узьняліся й паляцелі. 
Зьлез воўк з купіны, правёў гусей вачыма і пайшоў далей ні з чым. 
Ідзе ды лае сябе апошнімі словамі: "Ці ж ня дурань я, га? Навошта я згадзіўся сьпяваць гусям? Ну, цяпер каго ні сустрэну — з'ем!" 
Толькі ён так падумаў, бачыць — ідзе па дарозе стары дзед. Воў падбег да яго: 
— Дзед, дзед! Я цябе з'ем! 
— Чаго так сьпяшацца! — кажа дзед. — Давай сьпярша табакі панюхаем. 
— А смачная яна? 
— Паспытай, дык будзеш ведаць. 
— Давай! 
Выняў дзед з кішэні капшук з табакаю, сам панюхаў і ваўку даў. 
Як нюхнуў воўк на ўсю сілу, дык цэлы капшук табакі ўдыхнуў у сябе. А потым як пачаў чхаць на ўвесь лес... Нічога ад сьлёз ня бачыць, усё чхае. Так з гадзіну чхаў, пакуль усю табаку ня вычхаў. Агледзеўся потым, а дзеда і сьлед прастыў. 
Пайшоў воўк далей. 
Ідзе ён і бачыць — на полі чарада авечак пасецца, а пастух сьпіць. Нагледзеўся воўк у чарадзе самага большага барана, схапіў яго і кажа: 
— Баран, баран! Я цябе з'ем. 
— Што ж, — кажа баран, — такая мая доля. Але каб ня мучыцца мне доўга ды і табе каб не ламаць зубы аб мае старыя косьці, стань лепш вунь у той лагчынцы і разяў рот, а я ўзьбягу на ўзгорак, разганюся і сам ускочу табе ў рот. 
— Дзякуй за параду, — сказаў воўк. — Так і зробім. 
Стаў ён у лагчынцы, разявіў рот і чакае. А баран узбег на горку, разагнаўся ды — трах! — рагамі ваўка ў галаву. Аж іскры пасыпаліся з вачэй у ваўка, сьвету ён ня ўбачыў. 
Ачухаўся воўк, пакруціў галавою і разважае: 
— Цікава: з'еў я яго ці не? 
А тым часам касец скончыў работу ды ідзе дахаты. 
Пачуў ён воўкавы словы і кажа: 
— З'есьці ня з'еў, але паспытаў лёгкага хлеба. 

Сынок з кулачок

Быў сабе дзед і баба. Доўга яны жылі, ды дзяцей не мелі. Раз пайшла баба ваду браць у калодзежы. Зачарпнула вядром дый паглядзела, ці поўна зачарпнула. Паглядзеўшы, бачыць: каліва гароху на дне ляжыць. Баба дастала ды з’ела. Вось яна ад гэтага гароху і затаўсцела-зацяжарыла. Панасіла колькі і нарадзіла сына маленькага – з кулачок.
Адзін раз дзед паехаў у поле араць ды сказаў бабе, каб прынесла яму ў поле абедаць. Баба згатавала абед ды хоча ўжо несці ў поле, ажно Сынок з кулачок кажа:
– Мама, я панясу.
Баба спалохалася ды кажа:
– Куды ж ты панясеш? Ты ж такі маленькі! Ты ж поля не ведаеш!
– Знайду, мамка!
Маці ўсё падрыхтавала, а сынок як сеў вярхом на гаршчкі, ды так шпарка паехаў, што ні вокам змігнуць. Пад’ехаўшы да бацькі, ён паставіў гаршчкі, а сам схаваўся за горку і крычыць:
– Тата, хадзі абедаць!
Бацька агледзеўся ды нікога не ўбачыў. Ды зноў сабе арэ. А сынок другі раз кліча:
– Тата, хадзі абедаць!
Бацька зноў яго не ўбачыў. А ён як выйшаў на горку, ды як закрычыць:
– Бацька, ідзі ўжо абедаць!
Бацька яго ўбачыў і пайшоў. А сынок – на саху вярхом, ды давай араць! Каля гэтай нівы тым часам ехаў адзін пан. Угледзеў, як Сынок з кулачок арэ, і пытаецца ў мужыка, ці не прадасць ён хлопчыка. А мужык кажа:
– Каля пана воля хоча, дык я і задарма аддам!
Пан даў мужыку тысячу рублёў. А сабе ўзяў хлопчыка ў кулачок, закруціў яго ў насоўку ды схаваў у кішэню. Сынок вылез з кішэні дый скочыў з воза на дарогу, а пан, не заўважыўшы, паехаў далей. Сынок сыйшоў з дарогі і схаваўся ў траве. А па дарозе ідуць злодзеі і паміж сабою гамоняць:
– Пойдзем у пана ўкрадзем вала!
А сынок пачуў гэта і крычыць з травы прыдарожнай:
– А я раскажу!
Злодзеі папужаліся таго голасу ды кажуць:
– Хто гэта там? Хадзі з намі!
Сынок з кулачок выйшаў і пайшоў з імі. Прыйшоўшы да панскай пуні, дзе стаялі быкі, пачалі вырашаць:
– Хто ж палезе ў пуню?
А Сынок з кулачок кажа:
– Я!
І палез у пуню. Падыйшоў да быкоў ды закрычаў:
– Якога вам быка ўзяць?
Пан пачуў гэта ды прыбег з цяплом у пуню, але не ўбачыў нікога, ды вярнуўся зноў дадому. А сынок выбраў сабе самага лепшага быка ды вывеў злодзеям. Злодзеі ўзялі быка ды зарэзалі, а коўб* кінулі на дарозе. А самі паехалі. Сынок з кулачок застаўся ды ўлез у коўб. Прыйшоў з лесу воўк ды з’еў той коўб. А Сынок з кулачок як стаў крычаць у сярэдзіне ваўка! Звяруга спужаўся дый кажа:
– Што хочаш, я зраблю. Толькі ж не крычы!
А сынок кажа:
– Вязі мяне да таткі!
Воўк і павёз. Як толькі прыехалі яны да дзвярэй, то сынок і стаў крычаць:
– Тата-тата! Адчыняй дзверы!
Бацька і адчыніў.
– Бяры, бацька, таўкач ды бі ваўка!
Бацька забіў ваўка, садраў шкуру, вырабіў і пашыў сыночку шубу.

загадки про лето!

Что выше леса, Краше света, Без огня горит? Ответ: (Солнце) 

Солнце печёт, липа цветёт. Рожь поспевает, когда это бывает? (лето) ***

Шумит он в поле и в саду, А в дом не попадет. И никуда я не иду, Покуда он идет. Ответ: (Дождь) ***

Без него плачемся, А как появится, От него прячемся. Ответ: (Солнце) ***

Посадили зернышко — вырастили солнышко. Ответ: (подсолнух) ***

Шёл я лугом по тропинке, Видел солнце на травинке. Но совсем не горячи солнца белые лучи. Ответ: (Ромашка) ***

Ты весь мир обогреваешь И усталости не знаешь, Улыбаешься в оконце, А зовут тебя все… Ответ: (Солнце) ***

На улице рубашка, В избе рукава. Ответ: (Луч солнца) ***

Над лугом парашютики Качаются на прутике. Ответ: (Одуванчик) ***

Сыплется из туч горох, Прыгает к нам на порог. С крыши катится он в сад. Что такое? Это — … Ответ: (Град) ***

Летом — снег! Просто смех! По городу летает, Почему же он не тает? Ответ: (Пух с тополей) ***

Солнце вечером заходит, В небе кисточкой проводит. Уходить не хочет зря. Остается след — … Ответ: (Заря) ***

В синем небе, Как по речке, Белые плывут овечки. Держат путь издалека Как зовут их?… Ответ: (Облака)

Летние потешки прекрасно подойдут для ознакомления детей с летом, природой. Лето дарит нам тепло, веселые деньки и прекрасный повод для игры. Проведите игру с дошкольниками с помощью летних потешек.

Грибочки

— Ножки, где вы были?

— За грибами в лес ходили.

— Что вы, ручки, делали?

— Мы грибочки собирали.

— А вы глазки, помогали?

— Мы искали, да смотрели

Все пенёчки оглядели

Вот и Ванечка с грибком,

С подосиновичком!

Одуванчик

Носит одуванчик

Желтый сарафанчик.

Подрастет — нарядится

В беленькое платьице.

Е. Серова

Пчелы

Пчёлы гудят –

В поле летят.

С поля идут –

Медок несут.

Комарики

Дарики-Дарики

Злые комарики

Вились, кружились,

Да в ушко вцепились…

Кусь, кусь, кусь…

Жаворонки

Жаворонки, жаворонки,

Дайте нам лето,

А мы вам зиму,

У нас корма нету!


 

Черника и земляника

— Куда бежите, ножки?

— По летней дорожке,

С бугра на бугор

За ягодой в бор.

В зеленом бору

Тебе наберу

Черной черники,

Алой земляники.

Алесь Ставера

Вясновы вечар.

Сонца нiзенька зусiм

Па-над небакраем,

I, здаецца, можна з iм

Стрэцiцца за гаем.

Гаснуць промнi – i за лес

Медны шар садзiцца

Адпачыць за ноч, каб лепш

Заўтра засвяцiцца.

Салаўi.

Як толькi святочны

Засвецiцца дзень,

Дзядуля з кiечкам

Па весцы iдзе.

Вялiкую кайстру

Нясе ен з сабой.

I дзецi

Яго абступаюць

Гурбой.

- Дзядуля!

Свiсткi пакажыце! –

Крычаць.

Павольна ен кайстру

Здымае з пляча.

I з кайстры таропка

Бяруць хлапчукi

Глiняныя цацкi –

Малыя свiсткi.

…Яшчэ на бярозках

Не выбiўся лiст,

А ўжо салаўшны

Разносiцца свiст.

Старыя глядзяць

Нарэшце адкрылi

Сакрэт жыхары:

- Ды гэта ж

Ганчар зарачанскi,

Хвядос,

Малым напаседам

Забаўкi прынес.

Не будзе цяпер iм

Спакою i сну…

Раздаў iм Хвядос

Не свiсткi?

А вясну.

Зімоўка звяроў

Руская народная казка ў апрацоўцы А.Н. Талстога.
Пераклад з рускай мовы А. Якімовіча

У дзеда з бабай былі бык, баран, гусак ды певень і свіння.

Вось дзед і кажа бабе:

— А што, баба, певень нам не так і патрэбен, зарэжам яго к святу!

— Ну што ж, зарэжам.

Пачуў гэта певень і ўцёк уночы ў лес. Назаўтра дзед шукаў, шукаў – не знайшоў пеўня. Увечары зноў кажа бабе:

— Не знайшоў я пеўня, прыйдзецца нам свінню закалоць!

— Ну, закалі свінню.

Пачула гэта свіння і ўцякла ўночы ў лес.

Дзед шукаў, шукаў свінню – не знайшоў:

— Прыйдзецца барана зарэзаць!

— Ну што ж, зарэж.

Баран пачуў гэта і кажа гусаку:

— Уцякайма ў лес, а то зарэжуць і цябе і мяне!

I ўцяклі баран з гусаком у лес. Выйшаў дзед на двор — няма ні барана, ні гусака. Шукаў, шукаў – не знайшоў.

— Што за дзіва! Уся жывёла звялася, адзін бык застаўся. Давядзецца, відаць, быка зарэзаць.

— Ну што ж, зарэж.

Пачуў гэта бык і ўцёк у лес.

Улетку ў лесе прыволле. Жывуць сабе ўцекачы — гора не ведаюць. Але мінула лета, надышла зіма.

Вось бык пайшоў да барана:

— Што ж, брат, пара надыходзіць сцюдзёная — трэба хату будаваць.

Баран яму адказвае:

— У мяне кажух цёплы, я і так перазімую.

Пайшоў бык да свінні:

— Хадзем, свіння, хату будаваць!

— А мне хоць які мароз — я не баюся: зарыюся ў зямлю і без хаты перазімую.

Пайшоў бык да гусака:

— Гусак, хадзем хату будаваць!

— Не, не пайду. Я адно крыло падсцялю, другім накрыюся — мяне ніякі мароз не пройме.

Пайшоў бык да пеўня:

— Давай хату будаваць!

— Не, не пайду. Я зіму і так пад елкаю пераседжу. Бык бачыць — справы кепскія. Трэба аднаму турбавацца.

— Ну, — кажа, — вы як хочаце, а я пачну хату ставіць. I збудаваў сабе хатку адзін. Запаліў у печы і палежвае, грэецца.

А зіма настала халодная, пачалі прыціскаць маразы. Баран бегаў, бегаў, сагрэцца не можа — і пайшоў да быка:

— Бэ-э!.. Бэ-э! Пусці мяне ў хатку!

— Не, баран. Я цябе клікаў хату будаваць, дык ты: сказаў, што ў цябе кажух цёплы, ты і так перазімуеш.

— А калі не пусціш, дык я разганюся, выб’ю дзверы —   табе ж будзе холадна.

Бык думаў, думаў: «Давай пушчу, а то замарозіць ён мяне».

— Ну, заходзь.

Баран увайшоў у хату і каля печкі на лаўку лёг.

Неўзабаве прыбегла свіння:

— Pox! Pox! Пусці мяне, бык, пагрэцца!

— Не, свіння. Я цябе клікаў хату будаваць, дык ты сказала, што табе хоць які мароз — ты ў зямлю зарыешся.

— А не пусціш, я лычом усе вуглы падрыю, тваю хату абярну!

Бык падумаў, падумаў: «Падрые вуглы, аберне хату».

— Ну, заходзь.

Убегла свіння ў хату і залезла ў склеп, пад падлогу.

За свіннёю гусак ляціць:

— Гагак! Гагак! Бык, пусці мяне пагрэцца!

— Не, гусак, не пушчу! У цябе два крылы, адно падсцелеш, другім накрыешся — і так перазімуеш.

— А не пусціш, дык я ўвесь мох са сцен выскубу!

Бык падумаў, падумаў і пусціў гусака. Зайшоў гусак у хату і сеў на прыпек.

Праз нейкі час прыбягае певень:

— Ку-ка-рэ-ку! Бык, пусці мяне ў хату!

— Не, не пушчу. Зімуй у лесе пад елкаю.

— А не пусціш, дык я ўзлячу на гарышча, усю зямлю са столі зграбу, у хату холаду напушчу!

Бык пусціў і пеўня. Уляцеў певень у хату, сеў на жэрдку і сядзіць.

Вось яны жывуць сабе упяцярых – пажываюць. Даведаліся пра гэта воўк і мядзведзь.

— Хадзем, — кажуць, — у хатку, усіх зьямо, самі будзем Там жыць.

Сабраліся і прыйшлі. Воўк кажа мядзведзю:

— Ідзі ты першы, ты дужэйшы.

— Не, я непаваротлівы, ты больш шустры за мяне, ідзі ты першы.

Воўк і пайшоў у хатку. Толькі ўвайшоў — бык рагамі яго да сцяны і прыпёр. Баран разбегся — ды трах, трах! — ваўка па рэбрах, А свіння са склепа крычыць:

— Рох-рох-рох! Нажы вастру, сякеры вастру, з жывога ваўка шкуру злуплю!

Гусак яго за бакі шчыпле, а певень бегае па жэрдцы ды крычыць:

— Так, так, так, куд куды, падавайце яго сюды! I ножык тут, і гужык тут... Тут яго і зарэжу, тут яго і падвешу!

Мядзведзь пачуў крык — ды ходу. А воўк тузаўся, тузаўся, ледзьве вырваўся. Дагнаў мядзведзя і расказвае:

— Ой, што мне было! Траха не забілі!.. Як усхапіўся мужычышча ў чорным армячышчы ды мяне віламі да сцяны і прыпёр. А крыху меншы мужычок, апрануты ў шэры армячок, мяне абухом па рэбрах, ды ўсё абухом па рэбрах. А яшчэ меншы за таго, у беленькім каптанчыку, мяне абцугамі за бакі хапаў. А самы маленькі мужычок, у чырвоным халаціку, бегае па жэрдцы ды крычыць: «Так, так, так, куд куды, падавайце яго сюды! I ножык тут, і гужык тут... Тут яго і зарэжу, тут яго і падвешу!» А з пад падлогі яшчэ нехта як закрычыць: «Нажы вастру, сякеры вастру, з жывога шкуру злуплю!»

Воўк і мядзведзь з таго часу да хаткі і блізка не падыходзілі.

А бык, баран, гусак ды певень і свіння жывуць там, пажываюць і гора не знаюць.

Кружацца сняжынкі

Хто там шустры скача? 
Ціха снег рыпіць - 
Гэта зайка з дачы 
Праз лясок бяжыць. 

Кружацца сняжынкі, 
Нібы ў дзіўным сне. 
Зайка для Марынкі 
Торбачку нясе. 

А ў ёй - пажаданні 
Добраю расці, 
Быць заўжды стараннай, 
Шчырай у жыцці. 

Міхась Пазнякоў

У лесе

Добра ў лесе зімою! 
Снег іскрысты блішчыць, 
Цешыць лес цішынёю, 
Быццам сонны стаіць. 

Толькі зайка бялёсы 
Тут пакіне свой след, 
Ноччу бліжай да вёскі 
Выйдзе воўк на абед. 

Павал Каткавец

Першы снег

Лыжа ліжа белы снег, 
На лыжні - вясёлы смех, 
Шчокі ружавеюць - 
Лыжы хлопцаў грэюць. 
Там на саначках з гары 
Пакаціліся сябры, 
Шчокі ружавеюць - 
Іх сняжынкі грэюць. 
 

Авяр'ян Дзеружынскі

Мае канькі

Адзяю хутчэй канькі 
І да рэчкі - нацянькі. 
Там празрысты звонкі лёд, 
Там вясёлы карагод. 
Я размахваю рукамі, 
Я пабліскваю канькамі. 

Быццам вецер, 
Разганюся, 
Закручуся, 
Развярнуся. 
Лёд іскрыцца, звоніць. 
Хто мяне дагоніць? 
 

Данутаа Бічэль

КАЗКА Зайкава хатка

Жылі-былі ў адным лесе лісіца і заяц. Жылі яны адзін каля другога блізка. Прыйшла восень, стала холадна, уздумалі яны сабе хаткі збудаваць. Вось лісіца узвяла сабе хатку са сняжку, а заяц – з пяску. Пражылі зімку, дачакаліся вясны. У лісіцы хатка растала, а зайчыкава – выстаяла. Прыйшла лісіца, выгнала зайчыка, стала сама там жыць у яго хатцы. Сядзіць зайка пад бярозай і плача. Ідзе воўк.
– Чаго ты, зайка, плачаш?
– Як жа мне не плакаць? Жылі мы з ліскай блізка. Стала холадна, збудавалі мы сабе хаткі. Я сабе – з пяску, а лісіца – са сняжку. Прыйшла вясна, яе хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне выгнала з маёй хаткі і сама цяпер жыве там. Вось я сяджу ды плачу. Падсабі гора гараваць.
– Ну, хадзі, я яе выганю.
Пайшоў воўк, стаў на парозе:
– Вылазь, ліса, вон! Бо скіну з печы, паб’ю табе плечы!
А лісіца не лезе з печы дый гаворыць:
– Мой хвост шорсткі, як дам – дык павалішся!
Спалохаўся воўк лісінага хваста, пабег і зайца кінуў. Сеў заяц зноў пад бярэзінаю і плача. Ідзе па лесе мядзведзь. Убачыў зайку дый пытае:
– Чаго ты, зайка, плачаш?
– Як жа мне не плакаць? Жылі мы з ліскай блізка. Прыйшла восень, пабудавалі мы сабе хаткі. У яе хатка са сняжку, а ў мяне – з пяску. Прыйшла вясна, лісчына хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне выгнала з тае хаткі, сама там жыве. А я сяджу ды плачу. Падсабі гора гараваць.
Пайшоў мядзведзь лісіцу выганяць. Узыйшоў на парог, а лісіца і пытае:
– Хто там? Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!
Спалохаўся мядзведзь таго хваста, кінуў зайца ды бегчы. Зноў сеў зайчык пад бярозай і жаласна плача. Аж ідзе па лесе певень. Убачыў ён зайку і пытае:
– Чаго ты, зайка, плачаш?
Зайка стаў жаліцца пеўню:
– Жылі мы з лісіцай блізка. Узвялі сабе хаткі побач. Я сабе – з пяску, а лісіца – са сняжку. Прыйшла вясна, лісіцына хатка растала, а мая выстаяла. Яна мяне і выгнала з маёй хаткі.
– Пайду-тка я яе выганю!
Плача зайка, не верыць.
– І дзе табе, Пеця, выгнаць? Воўк гнаў – не выгнаў, мядзведзь гнаў – не выгнаў.
– Не, хадзі, паспрабуем.
Вось і пайшлі. Увайшоў певень у хату, стаў на парозе і крычыць:
– Я пятух-чабятух, на кароткіх нагах, на высокіх пятах, нясу касу на плячы, хачу ліску засячы!
А лісіца і кажа:
– Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!
А певень не спалохаўся, скочыў з парога на падлогу і зноў крычыць:
– Я пятух-чабятух, на кароткіх нагах, на высокіх пятах, нясу касу на плячы, хачу ліску засячы!
А яна адказвае:
– Мой хвост шорсткі, як дам, дык павалішся!
А пятух усё бліжэй, бліжэй падыходзіць ды як ускочыць на пяколак! А лісіца скок з печы далоў, певень да яе, а яна – за парог! А зайка і дзверы за ёй зачыніў! І сталі зайка з пеўнем удвух жыць.

 ВЕРШЫ

Апошнюю лістоту дрэвы згубяць
На адыходзе восені дажджлівай.
І не таму, што іх ніхто не любіць,
Лісты ляцяць тужліва і маўкліва.

І не таму, што іх ніхто не чуе,
Яны, як думкі дрэў, плывуць няспешна.
Іх толькі дождж і вецер тут цалуе,
І з сілай да зямлі кідае грэшнай.

******

З усмешкай на вуснах,
блакітныя вочы,
крыштальны голас,
фарбуе наабум...
Гэта руды,
залаціста-сіні,
чырвоны, зялены-
восеньскі сум.

Кот Максім

Жылі дзед і баба. Мелі яны сына і ката. Сына звалі Марцінам, а ката - Максімам.

Памерлі дзед і баба. Застаўся Марцін з катом Максімам.

Марцін гультай быў вялікі, усё на печы ляжаў, а кот яду яму насіў: то птушку дзе зловіць, то каўбасу ці сала ў суседзяў украдзе...

Вось так жылі яны, жылі - згарэла хата, адна гліняная печ засталася.

- Што рабіць будзем? - пытаецца кот у гаспадара. - Трэба хату будаваць.

- Ат, - кажа Марцін, - навошта нам хата? Хопіць і печы.

Пажылі яны з год на печы, а тут і печ развалілася.

- Што рабіць будзем? - зноў пытаецца кот у гаспадара.

- Ты, - кажа Марцін, - як сабе хочаш, а я надумаўся жаніцца: вазьму багатую жонку, яна мне пабудуе хату.

- Хто за такога гультая пойдзе замуж? - сьмяецца кот. - Ты-ж толькі любіш ляжаць на печы, у цябе і выгляд нечалавечы.

- Пойдзе! - кажа Марцін. - Няма чаго сьмяяцца! Сама царэўна пойдзе. Ідзі, Марцін, да цара. Скажы яму - так і так: пан Марцін, па прозьвішчу Глінскі-Папялінскі, сватаецца да тваёй дачкі. Ну і зрабі ўсё, як трэба: нагавары яму, што багацейшага за мяне пана ўва ўсім царстве не знайсьці...

- Цяжкую ты загадаў мне службу, пан Марцін Глінскі-Папялінскі, - кажа кот.

- Нічога, ідзі, а то папругі дастанеш! - пагразіў яму гаспадар.

- Ну што-ж, паспрабую шчасьця.

Нанасіў кот гультаю Марціну яды ў запас, каб той з голаду не памёр, а сам выправіўся ў далёкую дарогу.

Ідзе ён, ідзе, прыходзіць у лес. Бяжыць насустрач заяц.

- Куды, кот, ідзеш? - пытаецца ён.

- Да цара.

- Чаго?

Кот падумаў і кажа:

- На суд...

- На які суд?

- Праўды хачу дайсьці.

- Якой праўды?

- А вось якой. Дзе што котка ўкрадзе або нашкодзіць - усё на ката звальваюць. Кот, кажуць, сьмятану зьлізаў, кот сала ўкраў... А ката там і блізка ня было. Не магу я пярпець такога паклёпу на сябе.

- Пайду хіба і я з табою! - кажа заяц.

- Чаго?

- Таксама на суд. Дзе што зайчыха зробіць - усё на зайца кажуць. Хто ў садзе прышчэпы папсаваў? Заяц! Каго сабакі ганяюць? Зайца! А там зусім і ня заяц быў, а зайчыха. Не магу я такой няславы цярпець. Пайду да цара на суд.

- Дык што-ж ты - адзін пойдзеш? -кажа кот. - Хто табе аднаму на судзе паверыць. Там трэба сьветкі мець.

- А ты чаму адзін ідзеш?

- Ну, у мяне іншая справа. Там у мяне дзядзькі, бацькі, дзяды, браты жывуць. Усе па слову скажуць, мне і павераць. Вось каб ты набраў сотні тры сьветак, тады можна сьмела ісьці.

Як пакоціцца заяц, як наробіць крыку на ўвесь лес:

- Дзядзькі, бацькі, дзяды, браты, бяжыце сюды!

Тут, як бачыш, з усіх бакоў пасыпаліся зайцы.

Назьбягалася іх цэлая чарада.

Прывёў кот Максім зайцоў да царскіх палацаў. Бачыць - на дварэ вялікі хлеў стаіць. Ён і кажа зайцам:

- Пачакайце вы ў гэтым хляве. Скончыцца мой суд, тады я вашу скаргу падам цару.

Зайцы паскакалі ў хлеў, а кот - бразь! - ды і зачыніў іх там на засаўку.

Ідзе ён да царскіх палацаў, падскокваючы, у лапкі плешчучы.

Узыходзіць на ганак, стукае ў дзьверы:

- Адчыніце!

Адчыніў яму салдат-вартавы.

- Чаго трэба? - пытаецца.

- Пакажы, дзе цар жыве.

Салдат паказаў.

Увайшоў кот Максім у вялікі пакой, а там цар сядзіць.

- Добры дзень, ваша вялічаства-вымператарства!

- Добры дзень, каток! - адказвае цар. - Што скажаш?

- Ды вось прыслаў табе мой гаспадар пан Марцін Глінскі-Папялінскі гасьцінчыка.

- Дзе-ж той гасьцінчык?

- У хляве.

Прыйшоў цар у хлеў, паглядзеў, а там поўна зайцоў, як зачыніць.

- Мусіць, дужа багаты твой гаспадар, калі гэтулькі зайцоў прыслаў? - дзівіцца цар. - Мусіць, у яго яшчэ больш ёсьць.

- Ён, панок-царок, такі багаты, што дай ты рады. Усяго ў яго многа, няма толькі гаспадыні ў пакоях. Прыслаў мяне тваю дачку сватаць.

Павёў цар ката ў палацы, накарміў, напаіў, ды яшчэ і на дарогу ў торбу даў. А пра дачку змаўчаў.

Вярнуўся кот Максім дахаты. А яго гаспадар ледзьве дыхае: усе катовы запасы даўно паеў.

Разьвязаў кот торбу, дастаў адтуль усё, што з дарогі засталося, і пачаў карміць гаспадара.

Акрыяў сяк-так пан Глінскі-Папялінскі ды пытаецца ў ката:

- Ну, што табе цар сказаў?

- Нічога цікавага, - кажа кот.

- Дык ідзі яшчэ раз да цара. Толькі нанасі мне больш яды ў запас.

Нанасіў кот яму яды, а сам зноў пайшоў да цара.

Прыходзіць у лес, а тут насустрач яму воўк:

- Куды ідзеш, кот?

- Да цара.

- Чаго?

- На суд.

І расказаў ваўку, на які суд ён ідзе. Воўк кажа:

- Дык і я пайду з табою! Мяне таксама часта дарэмна лаяць.

- Аднаму табе суд не паверыць, - кажа кот.

- А ты чаму адзін ідзеш?

- Што ты параўняўся зы мною. Мяне ўся царская радня ведае, а ад цябе навет сабакі ўцякаюць, калі дзе ўбачаць. У мяне там дзядзькі, бацькі, дзяды, браты...

- Дык што-ж мне рабіць?

Зьбяры сотні тры сьветак, тады павераць.

Падскочыў воўк, аб зямлю стукнуў ды завыў на ўвесь лес:

- Дзядзькі, бацькі, дзяды, браты, бяжыце сюды!

Назьбіралася ваўкоў з усяго лесу.

Павёў іх кот Максім да цара.

Прыходзяць на царскі двор. Нецярплівыя ваўкі кажуць:

- Мы першыя пойдзем на суд.

- Не, - кажа кот, - мая скарга там даўно ляжыць. Як скончыцца мой суд, тады я падам вашу скаргу і вас паклічу. А пакуль што пачакайце ў гэтым хляве.

Ваўкі падагнулі хвасты ды пацягнуліся ў хлеў. Як толькі зайшлі ўсе, кот - бразь! - і зачыніў іх там. А сам падаўся ў палацы, у лапкі плешчучы.

Узыходзіць на ганак: стук, стук! Знаёмы салдат адчыніў яму. Кот проста да царскіх пакояў шыбае. Увайшоў да цара, добры дзень даў.

- Што скажаш, каток? - пытаецца цар.

- Так і так, - кажа кот Максім, - прыслаў табе мой гаспадар пан Марцін Глінскі-Папялінскі новы гасьцінчык.

- Добра, - кажа цар.

Прыйшоў у хлеў, глядзіць, а там ваўкоў лікам-нялічана: і ў загарадках поўна набіта і яшчэ пад страхою, на вышках, процьма.

Загадаў цар ваўкоў пабіць, усім слугам футры пашыць, а кату кажа:

- Перадай пану Глінскаму-Папялінскаму: няхай сам да мяне ў госьці прыедзе.

Прыбег кот дахаты ўночы, задыхаўшыся. Пачаў тармасіць гаспадара. Ледзьве дабудзіўся.

- Уставай, - кажа, - я ад цара прыйшоў.

Раскатурхаўся сяк-так Глінскі-Папялінскі, пытаецца:

- Што цар сказаў?

- Сказаў, каб ты сам да яго ў госьці ехаў.

Пачухаў Глінскі-Папялінскі патыліцу:

- У чым-жа я паеду? Я-ж голы, як бізун.

- Нічога, - кажа кот, - што-небудзь прыдумаем.

Сабраліся яны і бягом пабеглі да цара.

Бягуць, бачаць - недалёка ля гасьцінца цэлае войска салдат сьпіць. Кот спыніў гаспадара.

- Пачакай, - кажа, - тут.

А сам крадкам пайшоў да войска. Назьнімаў у сонных салдат шапак і напакаваў імі два мяхі. Адзін мех на плечы ўськінуў, другі гаспадару даў. І пайшлі сабе далей.

Падыходзяць да рэчкі. Кату піць захацелася. Паставіў ён мех ля мосту, гаспадара за каравульнага пакінуў, а сам палез у рэчку ваду піць. Напіўся вады, бачыць - паўзе рак у нару. Кот схапіў яго за вус і выкінуў на бераг.

Рак пачаў прасіцца:

- Пусьці мяне ў ваду. Можа, я табе таксама якую-небудзь службу саслужу.

Кот падумаў і кажа:

- Якую-ж ты мне можаш саслужыць службу?

- У вадзе, - кажа рак, - любую. Загадай, што хочаш, усё зраблю.

- Падкапай да раніцы маставыя слупы, - загадаў кот.

- Добра, - кажа рак. - Гэта я магу.

Пусьціў кот рака, і той адразу-ж ухапіўся за работу.

- А ты, - кажа кот Марціну, - як толькі абваліцца мост, раськідай шапкі па вадзе і чакай мяне тут.

Сказаў кот гэтак, пераскочыў цераз мост ды пабег да цара ў палацы.

Прыбягае, дакладвае цару:

- Так і так, ваша вялічаства-вымператарства... Ехаў да цябе ў госьці мой гаспадар, пан Глінскі-Папялінскі, ды бяда здарылася: мост зламаўся, уся яго пяхота і коньніца патапілася, адзін ён застаўся голы, бо абмундзіраваньне з вадою сплыло...

Тут цар сеў у карэту, ката з сабою пасадзіў, прыехаў да маста. Глядзіць, і праўда: толькі шапкі ад войска па вадзе плаваюць.

Паспачуваў цар пану Глінскаму-Папялінскаму ды загадаў лепшым сваім краўцом і шаўцом пашыць яму новае абмундзіраваньне.

Як бачыш пашылі краўцы і шаўцы новае абмундзіраваньне. Адзеўся Глінскі-Папялінскі, прыхарашыўся і паехаў з царом у палацы.

Пагаманіў зь ім цар, пачаставаў, а потым і кажа:

- А цяпер хацеў-бы я паглядзець твой маёнтак: калі ты і праўда такі багаты, дык аддам за цябе дачку.

Спужаўся Глінскі-Папялінскі: якое-ж ён багацьце пакажа цару? Увесь яго маёнтак - адна гліняная печ, ды і тая развалілася.

Пачуў пра гэта кот Максім. Паклікаў ён свайго гаспадара ўбок і шэпча яму:

- Ня бойся! Усё добра будзе.

Запраглі царскія канюхі самых лепшых коней у самую лепшую карэту. Сеў цар у карэту і паехаў. А кот наперадзе пабег - дарогу паказваць.

Едзе цар, едзе, пад'яжджае да маёнтку Зьмея Гарынавіча. Кот наперадзе бяжыць. Бачыць: пастухі вялікую чараду кароў пасуць. Падбягае ён да пастухоў.

- Чые вы? - пытаецца.

- Зьмея Гарынавіча.

Кот натапырыў вусы, грозны стаў:

- Не кажыце нікому, што вы пастухі Зьмея Гарынавіча, а кажыце - Марціна Глінскага-Папялінскага. Бо за мною ляціць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

Сказаў так кот Максім і пабег далей. Сустракае вялікую чараду коней. Падбег да канюхоў і пытаецца:

- Чые вы, канюхі?

- Зьмея Гарынавіча.

- Не кажыце, што вы Зьмея Гарынавіча, а кажыце - пана Глінскага-Папялінскага. Бо за мною ляціць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

Тым часам царская карэта з громам пад'ехала да пастухоў.

- Чые вы? - пытаецца ў іх цар.

- Пана Марціна Глінскага-Папялінскага, - адказваюць пастухі.

- О, - дзівіцца цар, багаты пан Глінскі-Папялінскі!

Гэтак-жа адказалі і канюхі.

Пакуль цар ехаў, кот прыбег у двор Зьмея Гарынавіча. Убачыў самога Зьмея і крычыць.

- Хавайся, Зьмей Гарынавіч! Едзе Гром зь Пяруном - ён цябе заб'е і на муку сатрэ.

Спужаўся Зьмей Гарынавіч:

- Куды-ж мне схавацца?

Кот паглядзеў і ўбачыў вялікае дуплё ў старой ліпе.

- Лезь хутчэй сюды! - кажа Зьмею.

Залез Зьмей у дуплё, а кот забіў дуплё паленам ды яшчэ і глінаю замазаў. Потым пабег да Зьмеевых слуг.

- Чые вы? - пытаецца.

- Зьмея Гарынавіча.

- Не кажыце нікому, што Зьмея Гарынавіча, а кажыце, што пана Марціна Глінскага-Папялінскага. Бо за мною ляціць Гром зь Пяруном - ён заб'е вас.

- Добра, - кажуць напалоханыя слугі.

Прыехаў цар у маёнтак Зьмея Гарынавіча. Слугі кінуліся сустракаць яго.

- Чый гэта маёнтак? - пытаецца цар.

- Пана Марціна Глінскага-Папялінскага! - у вадзін голас адказалі слугі.

- Ну, што-ж, - кажа цар, - сапраўды багаты пан Глінскі-Папялінскі. Аддам за яго дачку.

Тут цар вярнуўся ў свае палацы, паклікаў музыкаў і загадаў іграць вясельле.

Усяго там было: хто хацеў, тое піў і еў. І я там быў, еў і піў, па барадзе цякло, а ў роце ня было.

Крыніца: Беларускія казкі. Мюнхен, 1957.

Курачка-рабка

Жыў дзед, жыла бабка. Была ў іх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся.

Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскі ляцяць, сарокі трашчаць, гусі крычаць, сабакі брэшуць.

Ідзе воўк:

- Дзедка, бабка, чаго вы плачаце?

- Як-жа нам ня плакаць? Была ў нас курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся.

І воўк завыў.

Ідзе мядзьведзь:

- Воўк, чаго выеш?

- Як-жа мне ня выць? Жыў дзед, жыла бабка. Была ў іх курачка-рабка. Нанесла курачка яечак поўны падпечак. Сабрала бабка яечкі ў чарапіцу ды паставіла на паліцу. Мышка бегла, хвосьцікам махнула, чарапіца ўпала, яечкі пабіліся. Плача дзед, плача бабка, курачка кудахча, вароты скрыпяць, трэскі ляцяць, сарокі трашчаць, гусі крычаць, сабакі брэшуць... А я брахаць ня ўмею, дык і завыў.

Выслухаў мядзьведзь казку і адарваў сабе хвост.

Так з таго часу і жыве з куртатым хвастом.

Крыніца: Беларускія казкі. Мюнхен, 1957.

Лісіца-хітрыца

Жыў дзед ды баба. Нічога ў іх з гаспадаркі ня было, толькі адна курачка Чубатка.

Жылі яны, жылі, дажыліся - няма чаго варыць. Вось дзед і кажа бабе:

- Баба, а баба, звары хіба Чубатку, ці што?

Баба замахала рукамі:

- Што ты, дзед, надумаўся! Лепш мы галодныя будзем, а Чубаткі я ня дам варыць.

Пачула гэта курачка, пабегла на двор, знайшла там бабовае зерне і прынесла бабе.

Дзед кажа:

- Вось і добра. Звары ты, баба, хоць гэтую бобінку.

Паглядзела старая на бобінку:

- Дзеду мой, дзеду, што тут за наедак з аднае бобінкі? Я для яе і гаршка не падбяру. Давай лепш пасадзім яе. Як вырасьце, тады сьпячэм цэлы бабовы пірог.

- Дзе-ж мы яе пасадзім? - пытаецца дзед.

- На полі.

- На полі яе варона выдзяўбе...

- Дык на дварэ.

- На дварэ яе курыца выграбе...

- Тады давай пасадзім хіба ў хаце пад палацямі.

- Добра, - згадзіўся дзед і пасадзіў бобінку ў хаце пад палацямі.

Узыйшла бобінка ды давай расьці. Расла, расла, уперлася ў палаці.

- Што, баба, рабіць будзем? - пытаецца дзед.

- Трэба палаці разьбіраць.

Дзед разабраў палаці, а бобінка як расьці ды расьці - дарасла да столі.

- Што, баба, рабіць будзем? - зноў пытаецца дзед.

- Трэба столь разьбіраць.

Дзед і столь разабраў, а бобінка як расьці ды расьці - дарасла да страхі.

Дзед і страху разабраў. Выглянула бобінка на сьвет і давай расьці яшчэ весялей. Дарасла аж да неба.

Узяў тады дзед торбу, палез па сьцяблу на неба, абабраў сьпелыя струкі і вярнуўся назад.

Зарадавалася баба - цэлую торбу струкоў прынёс дзед!

- Ну, цяпер то мы ўжо наядзімся пірага!

Палузала баба струкі, высушыла боб на печы, змалола і расчыніла ў дзяжы цеста на пірог.

Цеста як расьці ды расьці - зь дзяжы вон лезе. Палажыла яго баба на лапату, загладзіла пірагом, размалявала рознымі ўзорамі, каб прыгожы быў, ды ў печ. А пірог як расьці ды расьці - зь печы на прыпечак лезе. Адсланіла баба заслонку, а ён - скок на хату, з хаты за парог - і ўцёк...

Кінуліся дзед з бабай даганяць пірог. Ды дзе там! Так і не дагналі.

Прыкаціўся пірог у лес. А тут насустрач яму рыжая лісіца-хітрыца. Схапіла яна пірог, выела мякіш, у сярэдзіну шышак насыпала ды пабегла зь пірагом да пастушкоў.

Знайшла пастушкоў у полі і кажа:

- Пастушкі, пастушкі, дайце мне бычка-трацячка, а я вам дам за гэта пірог.

Бачаць пастушкі - добры пірог у лісіцы, жоўценькая скарынка аж блішчыць, так і хочацца яго папрабаваць. Згадзіліся яны на мену і аддалі лісіцы бычка-трацячка.

- Толькі-ж, глядзіце, ня ешце пірага, пакуль я не заеду за горку, - кажа лісіца.

Села яна на бычка верхам і паехала. Як толькі схавалася за горкаю, пастушкі і кажуць: «Сядзем на пясочку, зьядзім па кусочку!» Разламалі пірог, а там - адны шышкі яловыя... Падманула іх хітрая лісіца!

Едзе лісіца на бычку, бачыць - на дарозе пустая павозка стаіць, а недалёка чалавек арэ. Падкралася яна цішком да павозкі, запрэгла ў яе бычка-трацячка, села на мяккай саломе і едзе сабе далей, пугай бычка паганяе.

Прыехала ў лес. Насустрач ёй воўк ідзе. Зьбегаўся, змарыўся, ледзьве ногі валачэ.

- Куды, кума, едзеш? - пытаецца.

- За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства.

- Чаго?

- Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць...

- А бараны ў тым царстве ёсьцека? - аблізнуўся воўк.

- Ды іх там хоць гаць гаці!

- А лісічка, а сястрычка, вазьмі і мяне з сабою. Падвязі хоць мой хвост.

- Што адзін хвост везьці, садзіся ўвесь ты.

Сеў воўк. Едуць далей. Сустракаюць мядзьведзя.

- Куды, кумы, едзеце?

- За трыдзевяць зямель, у трыдзесятае царства...

- Чаго?

- Там, кажуць, курэй і каршуны не дзяруць, - адказвае лісіца.

- Там, кажуць, бараноў хоць гаць гаці, - падтаквае ёй воўк.

- А мёду там многа?

- Ды там, кажуць, мядовыя рэкі цякуць!

Мядзьведзь зарадаваўся:

- То вазьміце і мяне. Хоць адну лапу падвязіце.

- Што адну лапу везьці, садзіся ўвесь ты.

Уселіся ўтраіх, едуць далей. Аж раптам зламалася аглобля. Лісіца кажа мядзьведзю:

- Схадзі, кум, прынясі аглоблю.

Пайшоў мядзьведзь у гушчар, знайшоў вывярнутую елку і прывалок да возу. Убачыла лісіца, крыку нарабіла:

- Ах ты, мядзьведзішча, ах ты, дурнішча, ці-ж гэта лясіна для аглоблі!

І да ваўка:

- Схадзі, куме, прынясі тонкую аглоблю.

Пайшоў воўк і прынёс крывы яловы сук. Лісіца і на яго накрычала, плюнула ды пайшла сама па аглоблю.

Тым часам мядзьведзь з ваўком зьелі бычка-трацячка, скуру саломай напхалі, на ногі паставілі ды пайшлі сабе пасьміхаючыся.

Вярнулася лісіца, бачыць ні ваўка, ні мядзьведзя, толькі бычок стаіць. Прыладзіла яна аглоблю, села ў павозку, махнула пугаю на бычка, а той - брык! - і паваліўся.

Паглядзела лісіца на бычка і аб усім здагадалася.

- Пачакайце-ж вы ў мяне! Я вам гэтага не дарую! - пагразіла яна ваўку і мядзьведзю ды пайшла сваёю дарогаю.

Шмат часу ішла ці мала, а ў дарозе ўжо і восень яе застала. Сустракае ваўка, таго, што зьеў бычка.

- Добры дзень, кум! Як маешся?

- Дрэнна, - кажа воўк. - Нешта азяб на дажджы, аж увесь калачуся. Зуб на зуб не трапляе.

- То трэба новы кажух пашыць, - раіць лісіца.

- Праўду, кумка, кажаш, - згадзіўся воўк.

Пабег ён на выган, схапіў авечку і прывалок у лес.

- Хопіць на кажух? - пытаецца ў лісіцы.

- Мала, - кажа лісіца.

Прынёс воўк яшчэ адну авечку:

- Цяпер хопіць?

- Не, яшчэ адну трэба.

Воўк і трэйцюю прывалок.

- Ну, а цяпер, - кажа лісіца, - трэба краўца шукаць.

- Дзе-ж мне яго шукаць, кумка?

- Я ведаю добрага краўца. Хадзем да яго.

Прывяла лісіца ваўка на луг. Там, у кустох, на прывязі жарабец пасьвіўся.

- Вунь ён, кравец!

Воўк зарагатаў:

- Гэта не кравец, а жарабец! Не, кумка, як сабе хочаш, а розуму ў цябе мала.

Лісіца пакрыўдзілася:

- Ты пра мой розум ня вельмі языком мялі. Я была разумнай і буду, а ты быў дурань, дурнем і застанешся.

Тут ужо і воўк пакрыўдзіўся, аж узлаваўся:

- Паглядзім яшчэ, хто з нас разумнейшы!

- Не хваліся загадзя, - кажа лісіца, - лепш паглядзіш, як зараз зь цябе скуру зьнімуць.

- Хто зьніме? - ляснуў зубамі воўк.

- Гаспадар гэтага каня.

- Ня можа быць! - ня верыць воўк.

- Пабачыш. На чым жарабец навязаны? - пытаецца лісіца.

- На вяроўцы.

Лісіца засьмяялася:

- Вось і відаць, што дурань!

- Чаму? - падскочыў воўк.

- Жарабец на калу навязаны.

- Ня можа быць! - залыпаў воўк вачыма.

- Хадзем пакажу.

Прывяла лісіца яго да калка, за які быў прывязаны канец вяроўкі, зьняла вяроўку, зрабіла пятлю і закінула ваўку на шьпо. Воўк і азірнуцца не пасьпеў, як у пятлі апынуўся. Тады лісіца падбегла да жарабца, замахала хвастом. Той спужаўся ды як драпнуў дахаты, толькі падковы заблішчэлі.

Так і прыцягнуў у пятлі ваўка да свайго гаспадара. Ну, а там зь яго і скуру зьнялі.

Вярнулася лісіца ў лес, закапала авечак у мох на запас, адны толькі мазгі на абед пакінула. Села пад елкаю і есьць.

Ідзе мядзьведзь - той, што бычка зьеў.

- Што гэта ты, кума, жуеш? - пытаецца.

- Мазгі. Сьляпы ты, ці што?

- А дзе-ж ты іх дастала?

- З галавы. І ты можаш дастаць, калі хочаш.

- Як?

- Вельмі проста: разганіся ды стукніся галавою аб дуб - мазгі і выскачаць.

- Дзякую-ж табе, кума, за добрую параду. Так я і зраблю. А то есьці даўно хочацца.

Знайшоў ён самы тоўсты дуб, разагнаўся з усяе сілы ды і грымнуўся ў яго лобам.

Тут яму і канец.

А хітрая лісіца наелася мазгоў ды пайшла запіваць крынічнаю вадою.

Крыніца: Беларускія казкі. Мюнхен, 1957.

Сабака і Воўк

Быў у ваднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталі бачыць яго вочы, і цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала карміць яго, а потым і зусім пачала з двара праганяць.

«Чым так жыць, - думае сабака, - лепш няхай мяне воўк зьесьць».

Надумаўся ён і пайшоў у лес шукаць ваўка. Ідзе ён лесам, а тут насустрач і воўк бяжыць.

- Куды, сабака, ідзеш? - пытаецца воўк.

- Да цябе.

- Чаго?

- Зьеш ты мяне, воўча...

І расказаў ён ваўку пра сваю бяду.

Бачыць воўк, што сабака надта худы - яшчэ зубы паломіць, і кажа:

- Не, цяпер я цябе есьці ня буду. Трэба, каб ты трохі патлусьцеў.

- Як-жа я патлусьцею, - кажа сабака, - калі мяне гаспадыня зусім ня корміць?

- Нічога. Мы зробім так, што яна цябе з ахвотаю будзе карміць.

- Дзе там! - пакруціў хвастом сабака. - Гаспадыня мая вельмі скупая.

- Слухай ты мяне, - кажа воўк. - Ідзі дадому і сядзі там на агародзе. Адвячоркам, як пачне цямнець, я прыбягу і ўхаплю лепшага гаспадаровага падсьвінака. Ты наробіш брэху, пабяжыш за мною, і я табе аддам падсьвінака. Гаспадар убачыць гэта і загадае гаспадыні добра карміць цябе. А празь месяц, як патлусьцееш, - прыходзь да мяне, тады я цябе зьем.

Сабака падумаў і згадзіўся.

Адвячоркам прыбег воўк, ухапіў падсьвінака і павалок цераз агароды.

Тут сабака як наробіць ляманту, як кінецца за ваўком...

Пачуў гэта гаспадар, выскачыў з хаты, бачыць: воўк падсьвінака валачэ цераз агароды, а сабака яго даганяе, адбірае.

- Туйга! Туйга! - закрычаў гаспадар на ўсю сілу. - Кусі яго, Лыска!

Воўк тым часам кінуў падсьвінака, а сам ходу ў лес.

- Малайчына, Лыска! - пахваліў гаспадар сабаку, прывёў на кухню і загадаў жонцы карміць яго.

Жыве Лыска прыпяваючы. А празь месяц зрабіўся такі тлусты, аж шэрсьць блішчыць. І пра дагавор з ваўком забыўся.

Вось аднойчы сабраліся ў гаспадара госьці. П'юць, гуляюць, песьні сьпяваюць. Нямала тут і Лыску перапала - цэлую кучу касьцей пад стол яму накідалі.

Наеўся Лыска ды выйшаў на двор - у сваю будку. Глядзіць - аж у будцы воўк чакае яго.

- Чаго ты тут? - зьдзівіўся сабака.

- Па цябе прыйшоў, - адказвае воўк. - Памятаеш наш дагавор з табою?

Спалохаўся сабака - ня хочацца яму на воўчыя зубы трапляць. Вось ён і кажа:

- Ня еш ты мяне, воўк. Я цябе за гэта добра пачастую самаю смачнаю ядою.

- Адкуль-жа ты возьмеш?

- У майго гаспадара госьці. Там пад сталом поўна касьцей - навет зь мясам. Хадзем!

- Баюся. Яшчэ заб'юць мяне там.

- Ня бойся, не заб'юць, - угаворвае сабака. - Я цябе правяду так, што ніхто і ня ўбачыць.

Згадзіўся воўк і пайшоў за сабакам.

Лыска пакінуў яго ў сенцах, сам убег у хату, махнуў хвастом і патушыў лучыну.

- Цяпер бяжы пад стол, - паклікаў ён ваўка. Воўк так і зрабіў.

Сабака накарміў ваўка, навет віном напаіў. Сядзяць яны сабе пад сталом ды зюкаюць паціху.

А тым часам госьці засьпявалі вясёлыя песьні.

Воўк слухаў, слухаў, ды кажа сабаку:

- Мне таксама сьпяваць хочацца.

- Маўчы лепш, - адказвае сабака.

Воўк памаўчаў крыху ды зноў за сваё:

- Ня вытрымаю, - кажа, - аж язык сьвярбіць, гэтак сьпяваць захацелася.

І зацягнуў на ўсю хату басам:

- Ау-ау!

А сабака таксама ня вытрымаў ды давай падпяваць яму:

- Гаў, гаў! Цяў, цяў!..

Пачулі гэта госьці, ухапілі хто качаргу, хто чапялу, набілі ваўка і выкінулі яго з хаты разам з сабакам.

Ачухаўся воўк і кажа сабаку:

- Ну і накарміў-жа ты мяне! Я табе не дарую гэтага.

- Сам вінаваты, - кажа сабака. - Трэба было маўчаць.

- Не, - не згаджаецца воўк, - гэта ты вінаваты. Навошта ты завёў мяне ў хату?

Спрачаліся яны, спрачаліся, нарэшце воўк кажа:

- Калі так, давай будзем ваяваць: хто каго зваюе, той таго і зьесьць. Зьбірай сваё войска і прыходзь да мяне ў лес.

- Што-ж, - кажа сабака, - няхай будзе так.

Назаўтра ўзяў ён барана, ката і пеўня сабе ў памочнікі ды пайшоў на вайну з ваўком.

А воўк запрасіў да сябе ў ваякі мядзьведзя, дзіка і зайца. Сабраў ён сваё войска, выйшаў на ўскраек лесу і чакае.

- Палезь ты, Міхайла, - кажа ён да мядзьведзя, - на елку ды паглядзі, ці ня ідзе сабака із сваім войскам.

Мядзьведзь узьлез на елку, прыгледзеўся і кажа:

- Ідзе!

- Ну, дык злазь! - кліча воўк. - Будзем ваяваць.

- Не, ня зьлезу, - адказвае мядзьведзь.

- Чаму?

- Страшна.

- Што-ж там за войска такое, што ты гэтак спужаўся? - пытаецца воўк.

- Такое войска, што я ніколі і ня бачыў, - адказвае мядзьведзь калоцячыся. - Адзін ваяка тоўсты і калматы, зь віламі ідзе; другі - грозны, вусаты, ззаду піку нясе; трэйці - у шапачцы чырвонай, із шпорамі на нагах, шабляю махае... Першы ідзе, галавою трасе ды ўсё крычыць: «Бэ! Я ўсіх пакалю, на вілы пасаджу!» Другі сярдзіта чмыша, па бакох азіраецца і ўсё мармыча: «Мне, мне іх давай!» А трэйці, ганарысты такі, крычыць: «Куды, куды ісьці! Я адзін усіх паб'ю!».

Дзік пачуў гэта ды хутчэй у мох па самыя вушы зашыўся. А воўк бачыць, што не пасьпее схавацца, - стаў на заднія лапы і стаіць. «Хавайся за мяне, - кажа ён пералалоханаму зайцу. - Яны падумаюць, што я - пень, і абмінуць нас».

Прыходзіць сабака із сваім войскам, бачыць - нідзе нікога няма.

Тут якраз барану рогі засьвярбелі. Глядзіць ён - побач нейкі пень стаіць. Разагнаўся баран ды - трах! - рагамі ў пень. У ваўка ад гэтага і галава раскалолася. Паваліўся ён дагары ды ногі выцягнуў. Заяц выскачыў з-пад ваўка, але сабака згледзеў яго і адразу злавіў.

Дзіку ў гэты час, як на бяду, села муха на вуха. Паварушыў ён вухам, каб сагнаць яе, а кот падумаў, што там мыш. Кінуўся туды ды давай мох разграбаць. Так і дзярэ дзіка вострымі кіпцюрамі! Цярпеў, цярпеў, дзік, а потым усхапіўся ды наўцёкі...

Певень напужаўся дзіка, залопаў крыльлямі, узьляцеў на елку і нарабіў крыку:

- Куды, куды?

Мядзьведзь падумаў, што гэты самы грозны ваяка да яго дабіраецца, і залез із страху аж на верхні сук. Сук ня вытрымаў, зламаўся, мядзьведзь грукнуўся вобземлю і забіўся.

З таго часу больш і не сябруюць сабака з ваўком.

Крыніца: Беларускія казкі. Мюнхен, 1957.